In onderdeel 1.2 zagen we al dat stemmen horen bij iedere stemmenhoorder weer anders is. In dit hoofdstuk gaan we dieper in op vorm (4.1) en inhoud (4.2). We bekijken welke invloed stemmen kunnen hebben (4.3) en wanneer het stemmen horen wel of geen probleem is (4.4). Per persoon kan in kaart worden gebracht wat de vorm, inhoud en invloed is van de stemmen (4.5). Daarna kan de brug naar herstel worden geslagen.
4.1 Vorm van de stemmen
De vorm van de stemmen gaat over hoe iemand de stemmen hoort. Zoals wanneer hoort iemand wel of geen stemmen, hoe vaak, hoe luid, van waar het geluid lijkt te komen, hoeveel stemmen er worden gehoord en hoe ze klinken. Anders gezegd: de vorm gaat om hoe het geluid wordt ervaren, de pure ervaring. Wat de stemmen zeggen, wat de stemmenhoorder daarover denkt of hoe fijn of naar de stemmen zijn, valt niet onder de vorm. Stel, je verstaat niets van wat de stemmen zeggen. Wat kun je dan over je ervaringen vertellen? Dat valt onder de vorm van stemmen horen.[156]
Aspecten van de vorm
Stemmen horen kan allerlei vormen aannemen en is bij iedere stemmenhoorder weer anders. Het is daarom goed om het stemmen horen in kaart te brengen. Wat de vorm van de stemmen betreft, kun je kijken naar de periode (welke periode of periodes hoort iemand stemmen?), de frequentie (hoe vaak), de duur (hoe lang duurt het), het aantal stemmen dat iemand hoort, het volume (hoe luid) ervan, de locatie (plaats waar de klank van de stemmen vandaan lijkt te komen), het tijdstip, of de eigenschappen van de stem(men): is er een naam, klinkt de stem mannelijk of vrouwelijk of geen van beide, hoe oud klinkt de stem, klinkt de stem als die van een bekende (identiteit) en hoe praat de stem (toon)? We zoomen in op al deze verschillende kanten.
Periodes
Sommige mensen horen hun hele leven stemmen, terwijl anderen één keer in hun leven één woord horen. Ook komt het voor dat mensen één of meerdere
periodes meemaken waarin ze stemmen horen. Bij sommige mensen stopt het stemmen horen op een gegeven moment. Bij sommigen komen de stemmen na verloop van tijd weer terug, bij anderen blijven ze voorgoed weg. En voor weer anderen geldt, dat eenmaal gekomen, de stemmen hun hele leven zonder onderbreking blijven.
Frequentie: hoe vaak hoor je stemmen?
Sommige mensen horen de hele dag door stemmen, anderen één keer in hun leven. De één hoort een paar keer per dag stemmen, een ander een paar keer per week of per maand.
Duur: hoe lang praten de stemmen?
Hoe lang het stemmen horen duurt, als het eenmaal begint, kan ook sterk verschillen. Sommige stemmen zeggen kort iets en zijn dan weer weg. Anderen blijven minuten lang doorpraten. Bij sommige mensen zijn ze de hele dag aanwezig.
Aantal stemmen: hoeveel stemmen hoor je?
Het aantal verschillende stemmen dat wordt gehoord, wisselt ook per stemmenhoorder. Sommige mensen horen een vast aantal stemmen, bijvoorbeeld drie of vier stemmen die steeds terugkomen. Voor anderen is het een komen en gaan van allerlei verschillende stemmen.[157]
Volume: hoe luid praten de stemmen?
Veel mensen horen stemmen die iets zachter zijn dan hun eigen stem. Sommigen horen stemmen zachtjes op de achtergrond, voor anderen overstemmen ze de normale geluiden in de omgeving.
Locatie: waar lijkt het geluid van de stemmen vandaan te komen?
De plek waar de stemmen vandaan komen kan ook per stem en per stemmenhoorder verschillen. Veel mensen horen de stemmen in hun hoofd, in het midden, of alleen aan één kant. Het komt ook voor dat mensen stemmen horen vanuit hun buik, keel of borst.
Een andere vorm van stemmen horen is die, waarbij de stemmen van buitenaf lijken te komen. Vaak lijken de stemmen dan veel op de normale stemmen van mensen om de stemmenhoorder heen. Als de stemmen van buiten lijken te komen, kan dat uit allerlei richtingen zijn: van onder, boven, rechts, links, voren of achter. Soms lijken de stemmen van een specifieke plek, ding, mens of dier te komen. Zo kan het geluid van de muur af komen, waardoor het lijkt of het bij de buren vandaan komt. Of het kan lijken of de stem van een huis- dier of een persoon uit je omgeving komt.
Geen wezenlijk verschil tussen van buitenaf of van binnenuit. In de psychiatrie werd vroeger onderscheid gemaakt tussen stemmen die in het hoofd gehoord werden en stemmen die van buitenaf ervaren werden. Stemmen in het hoofd werden ‘pseudohallucinaties’ genoemd en stemmen van buitenaf ‘echte hallucinaties’. Echte hallucinaties zouden eerder een teken van een psychische stoornis zijn. Het idee was dat als je stemmen in het hoofd hoorde, het duidelijker was dat het geluid niet van buitenaf kwam. Dit idee is achterhaald. Stemmen in of buiten het hoofd zijn weliswaar verschillend en kunnen een verschillende impact hebben. Maar beide zijn even echt voor de stemmenhoorders. Mensen kunnen evenveel last hebben van, of baat hebben bij stemmen die van binnen lijken te komen, als van stemmen die van buitenaf lijken te komen.
Tijdstippen: wanneer hoor je wel stemmen en wanneer niet?
Het tijdstip waarop men de stemmen hoort, kan verschillen in de loop van de dag, week of het jaar. Door goed in kaart te brengen wanneer je meer of minder stemmen hoort, kun je erachter komen welke situaties en activiteiten stemmen kunnen oproepen (triggers) en welke situaties en activiteiten ervoor zorgen dat de stemmen minder worden (coping). Deze patronen leren herkennen kan helpen bij het leren omgaan met stemmen. Meer hierover in hoofdstuk 6.
Eigenschappen per stem
Geslacht. Stemmen hebben vaak een heel duidelijke eigen klank en een eigen karakter. Er zijn mannelijke en vrouwelijke stemmen. Soms is het geslacht niet duidelijk vast te stellen. Stemmen kunnen overigens ook klinken als van iets niet menselijks, zoals een robot, een dier of een alien.
Leeftijd. Er worden stemmen gehoord die klinken als een kind, een tiener, een volwassene of als een oude persoon. Vaak is de leeftijd niet precies vast te stellen, maar wel te schatten.
Identiteit. Stemmen kunnen klinken als van mensen of personages die je kent of je onbekend zijn. De meeste mensen horen stemmen die klinken als de stemmen van iemand die ze kennen: uit de eigen omgeving (bijvoorbeeld familie, vriend(inn)en, buren, kennissen, hulpverleners, collega’s, medestudenten of leraren) of van tv of radio. Bij bekende stemmen maakt het niet uit of de persoon op wiens stem de stem lijkt nog leeft of inmiddels overleden is.[158]
Naam. Het verschilt per stem of ze een naam hebben of niet. Bij stemmen van mensen die je kent hebben de stemmen in feite al een naam. Bij onbekende stemmen is de naam vaak niet bekend. Soms vertellen de stemmen zelf hoe ze heten. Je kan zelf ook een naam verzinnen voor een stem. Dat kan het makkelijker maken om over de stem te praten.
Vorm van de stemmen van Robin
Periode. ‘Ik hoor sinds 2001 vrijwel elke dag stemmen.’
Frequentie. ‘Ik hoor zo’n 40 keer op een dag stemmen.’
Duur. ‘Als de stemmen praten doen ze dat kort, een paar seconden.’
Aantal. ‘Bij mij is het stemmen horen heel veranderlijk. Ik hoor iedere dag weer nieuwe stemmen. Zo heb ik in de loop van de tijd honderden verschillende stemmen gehoord. Eén stem komt wel vaak terug.’
Volume. ‘De stemmen praten over het algemeen iets zachter dan mijn eigen innerlijke stem. Stemmen van buitenaf praten ongeveer even luid als mensen die een meter of 10 van me af zijn.’
Locatie. ‘In het begin hoorde ik vooral stemmen vanbinnen. Later kwamen er ook stemmen bij die van buitenaf kwamen. Tegenwoordig hoor ik een deel van de stemmen vanbinnen en een deel vanbuiten.’
Tijdstippen. ‘Stemmen kunnen elk moment van de dag langs komen. Ik hoor stemmen als ik alleen ben, er weinig geluiden van buitenaf komen en ik niets specifieks aan het doen ben. Dit zijn vaak innerlijke stemmen. Als er veel onbekende mensen of gelui- den in mijn omgeving zijn, hoor ik ook veel stemmen van buiten- af. Ik hoor meer stemmen als ik stress heb of moe ben.’
Eigenschappen per stem. ‘Ik hoor veel verschillende stemmen. Er is een Engelstalige mannelijke stem die tussen de 30 en 45 jaar oud is. In het begin was deze stem onbekend voor mij. De laatste jaren begint deze stem steeds vaker op mijn eigen stem te lijken. Andere innerlijke stemmen zijn meestal onbekend. Af en toe hoor ik stemmen van familie of vrienden of van mensen die ik ken van muziek of tv. Als er stemgeluiden van mensen in de omgeving zijn, begin ik hun stemmen te horen. Soms hoor ik ook andere stemmen van buitenaf, van zowel bekenden als onbekenden.’
Verandering in de loop van de tijd. ‘De stemmen zijn vanaf het begin veranderlijk geweest. In de loop van mijn herstel werd het stemmen horen minder. Sinds ik werk bij het Steunpunt Stemmen Horen hoor ik minder innerlijke stemmen, ik ben met mijn aandacht bij andere dingen. Sinds ik met het openbaar vervoer naar mijn werk reis, hoor ik meer stemmen van buitenaf, bijvoorbeeld tijdens de spits op het station.’
…………………………..
Toon. De toon waarop stemmen praten verschilt per stem en soms ook per situatie. In principe kunnen stemmen op alle mogelijke manieren praten, fluisteren, schreeuwen of zingen als mensen dat kunnen. Sommige stemmen praten heel vriendelijk en rustig, andere klinken streng, dwingend of gemeen, of neutraal. Sommige stemmen zingen en kunnen deel uitmaken van een band of een koor.
Verandering van vorm in de loop van de tijd
We zagen al dat bij sommige mensen de stemmen helemaal weggaan (soms tijdelijk, soms voorgoed), terwijl bij andere het stemmen horen blijft. Soms gaan bepaalde stemmen weg, andere blijven en/of er komen nieuwe bij. De vorm van het stemmen horen kan in de loop van de tijd op allerlei manieren veranderen. Meer of minder vaak voorkomen, in aantal toe- of afnemen, luider of zachter worden of van locatie veranderen. Stemmen kunnen wat leeftijd betreft meegroeien en ouder worden of dezelfde leeftijd houden.
Fasen van herstel en vorm van stemmen horen
In de loop van de verschillende fasen van herstel (zie onderdeel 5.5) en stemmen horen kan het zijn dat de stemmen steeds minder op de voorgrond komen, dat er minder verschillende stemmen zijn en dat ze minder lang en minder luid praten. Maar dat is niet altijd zo. Om goed zicht te krijgen op hoe de vorm van de stemmen in de loop van de tijd verandert is het goed om het stemmen horen regelmatig in kaart te brengen, bijvoorbeeld één keer per half jaar of per jaar. Zie hiervoor onderdeel 4.4. In het kader op blz. 83 vertelt Robin hoe de vorm van het stemmen horen bij hem is.
4.2 Inhoud: wat zeggen de stemmen?
Wat stemmen zoal zeggen verschilt per stem en per stemmenhoorder. Veel mensen die last hebben van stemmen horen, hebben stemmen die heel vervelende dingen tegen en/of over de stemmenhoorder zeggen. Vriendelijke stemmen die bijvoorbeeld geruststellen, complimentjes of goede raad geven komen ook voor. Ook komt het voor dat mensen een mix van beide horen. Wat de stemmen zeggen wordt de inhoud van de stemmen genoemd. Dit is niet wat de stemmenhoorder denkt dat de stemmen bedoelen. Dat is interpretatie, ofwel de betekenis die aan de stemmen gegeven wordt. Zie hoofdstuk 7 hiervoor. Nu kijken we alleen naar de letterlijke inhoud van de stemmen. Voor de relatie die de stemmenhoorder heeft met de stemmen, zie hoofdstuk 6.
Taalkundige zaken
Persoonsvorm. Vaak praten de stemmen tegen of over de stemmenhoorder. Als stemmen tegen je praten doen ze dat vaak in de ‘jij’-vorm (2e persoon). Als stemmen over de stemmenhoorder praten, doen ze dat vaak in de ‘hij/zij’-vorm (3e persoon). Als ze de gedachten over lijken te nemen of met jouw stem dingen zeggen die je zelf niet denkt, praten ze in de ‘ik’-vorm’ (1e persoon).
Taal, dialect, stijl. Vaak spreken de stemmen in talen en dialecten die de stemmenhoorder kent en verstaat. De stemmen hebben echter vaak wel een ander accent dan de eigen manier van praten van de stemmenhoorder. Soms gebruiken de stemmen ook een bepaalde spreekstijl die je ergens van kent, bijvoorbeeld een wetenschappelijke manier van praten of taal van de straat.
Kwaliteit van de inhoud
Net als stemmen op allerlei manieren kunnen klinken als mensen, kunnen stemmen ook allerlei dingen zeggen die mensen ook zouden kunnen zeggen. Zo kunnen ze commentaar leveren, kritiek geven, schelden of beledigen, advies of raad geven, opdrachten geven, dingen verbieden, dreigen, informeren, gedachten uitspreken, grapjes maken, zingen of verhalen vertellen. Ook kan het voorkomen dat stemmen tegen elkaar praten, niet zelden over de stemmenhoorder.
Een manier om de inhoud overzichtelijk in te delen, is na te gaan of de stem- men positieve, neutrale en/of negatieve dingen zeggen. Let wel, het gaat hier om wat de stemmen zeggen, niet of de stemmenhoorder dit positief of negatief opvat.
Positieve uitspraken. Voorbeelden van positieve uitspraken zijn vriendelijk groeten, complimentjes geven, geruststellende of bemoedigende dingen zeggen of grapjes maken.
Neutrale uitspraken. Neutrale uitspraken kunnen bijvoorbeeld beschrijvingen zijn van bepaalde situaties.
Negatieve uitspraken. Negatieve uitspraken van stemmen kunnen zijn: kritiek leveren, kleineren, uitschelden, beschuldigen, opdrachten geven aan de stemmenhoorder om zichzelf of anderen iets aan te doen en bedreigingen. Stemmen die dit soort negatieve dingen zeggen zijn erg berucht. Mensen die negatieve stemmen horen lijden daar vaak onder.
Soorten inhoud
Commentaar. Stemmen kunnen commentaar geven, bijvoorbeeld over degene die de stem hoort of op mensen of gebeurtenissen om de persoon heen. Dat kan op neutrale, beschrijvende manier, maar bijvoorbeeld ook op een negatieve, spottende manier.
Adviezen en raad. Sommige mensen horen stemmen die hun raad geven. Het gaat hier dus om vrijblijvende adviezen en niet om opdrachten in de gebiedende wijs. Stemmenhoorders ervaren dit soort stemmen vaak als een gids. Het is bij stemmen die adviezen geven wel belangrijk dat stemmenhoorders zelf bepalen of ze het advies opvolgen of niet.
Kritiek. Een andere, beruchte vorm van negatieve stemmen zijn de stemmen die kritiek leveren. Die kritiek kan meedogenloos zijn, bijvoorbeeld stemmen die zeggen dat je niets waard bent, dat je de dingen verkeerd doet, dat de dingen die je wilt doen toch niet gaan lukken en niet zelden dat je er maar beter een einde aan kunt maken.
Schelden en vloeken. Sommige stemmen schelden en vloeken. Vaak gaat het hierbij om stemmen die de stemmenhoorder uitschelden.
Ruzie maken en beschuldigen. Stemmen kunnen ook ruzie maken met elkaar of met de stemmenhoorder. Niet zelden worden daar allerlei beschuldigingen geuit aan het adres van de stemmenhoorder.
Opdrachten, verboden en dreigementen. Sommige mensen ervaren stemmen die opdrachten geven, die zeggen dat je iets moet doen. Soms gaat het om ongevaarlijke opdrachten, in andere gevallen gaat het om opdrachten die wel tot gevaar voor de persoon zelf of anderen kunnen leiden. Er zijn ook stemmen die juist iets verbieden: die zeggen dat je iets niet mag doen. Opdrachten en verboden kunnen gepaard gaan met dreigementen, bijvoorbeeld dat er iets ergs gebeurt als je niet doet wat de stem zegt.
Bij dit soort stemmen is het heel belangrijk om zelf de regie te houden en te beslissen wat je wel of niet wilt doen. Dat kan in het begin heel moeilijk zijn, zeker als je denkt dat de stem veel macht heeft. Hoewel vaak wordt gedacht dat stemmen die opdrachten geven altijd een negatieve invloed hebben, kunnen ze soms juist enorm helpend zijn, levensreddend, zoals blijkt uit de volgende voorbeelden. In het kader op blz. 88 vertelt Robin over de inhoud van zíjn stemmen.
Voorbeelden van uitspraken van stemmen
De stemmen van Vincent die zijn muziek tof vinden. Vincent Swierstra heeft in zijn boek ‘De magiër: de memoires van een dwaas’ en in de film ‘De stemmen van Vincent’[159] verteld over zijn ervaringen als stemmenhoorder. Hoewel hij veel last heeft gehad van negatieve stemmen, merkte hij dat de stemmen vriendelijk worden wanneer hij op zijn sarangi speelt (een snaarinstrument uit India). Ze geven hem dan complimenten en moedigen hem aan om door te gaan. ‘Je gaat doorbreken’, zeggen ze dan bijvoorbeeld.
De stem van Peter die hem de weg wees. Peter Oud is een sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Hij verzorgt nu trainingen aan hulpverleners en stemmenhoorders over stemmen horen begrijpelijk maken. Hij was ooit op vakantie in Oost-Duitsland met zijn gezin. Ze hadden een tip gekregen om een groothandel van schoenen te bezoeken in een grote plaats, 15-20 km van dat park. Hij had geen kaart en geen idee waar het pand was, voor de tijd dat iedereen navigatie of een digitale routeplanner had. Hij had in die periode een boekje gelezen over het luisteren naar je innerlijke stem.[160] Zijn vrouw reed en hij stelde haar voor iets uit te proberen. Het was vakantie en ze hadden tijd genoeg. Hij begon toen een stem te horen die hem aanwijzingen gaf, waar hij links, rechts, rotonde driekwart of rechtdoor moest gaan. Na vijftien aanwijzingen waarbij ze onder een viaduct door gingen, kwamen ze in een buitengebied met landerijen. Peter begon daar te twijfelen. Hij stelde voor een fietser aan te houden en de weg te vragen. Deze wees het pand aan 50 meter verderop aan de linkerkant van de weg. Zijn twee dochters kregen de gewenste schoenen.
Inhoud van de stemmen van Robin
‘De stemmen die ik hoor, praten meestal in het Engels en Nederlands, wat overeenkomt met de talen waarin ik denk. Soms praten ze tegen of over me, maar vaak ook over andere mensen of dingen. Wat de stemmen zeggen is bij mij iedere dag weer anders.
Achteraf gezien waren de stemmen helemaal in het begin eigenlijk best vriendelijk. Ze raadden me aan om op maandagavond naar mijn favoriete jazzjamsessie te gaan en ’s ochtends om op tijd uit mijn bed te komen voor het werk. In die tijd kon ik echter totaal niet overweg met de stemmen en wantrouwde ik ze. De stemmen werden steeds negatiever en zeiden bijvoorbeeld dat ik mijn ziel kwijtraakte, waardoor ik enorm in paniek raakte. Later hoorde ik stemmen die het hadden over God en de duivel. Jarenlang hebben de stemmen veel negatieve en cryptische dingen gezegd, die ik voor mezelf naar iets positiefs en begrijpelijks probeerde om te buigen.’
‘Een keer hoorde ik een tijd een stem die iedere keer zei: “Het gaat niet goed met Martin.” Ik wist niet over welke Martin het ging en wat ik eraan kon doen. Een paar weken later bleek dat een kennis die Martin heette, een einde aan zijn leven had gemaakt. Soms hoorde ik ook leuke dingen, zoals live muziek die uit het niets leek te komen.’
‘Sinds ik goed heb leren omgaan met de stemmen en de relatie met de stemmen verbeterd is, hoor ik steeds meer positieve stemmen. Ze praten in een stijl en met een woordkeuze die ik tof vind. De laatste jaren herken ik steeds meer mijn eigen stijl van denken terug in de stemmen. Ze reflecteren deels waar ik bewust mee bezig ben. Als ik vol zelfvertrouwen en met compassie naar mezelf en anderen bezig ben, stellen ze me gerust, moedigen me aan of maken ze grapjes. Soms helpen ze me ook dingen te herinneren. Als ik me niet zo goed voel en als ik minder (zelf)vertrouwen heb kunnen de stemmen negatieve dingen zeggen die bijvoorbeeld met de dood te maken hebben.’
…………………………..
De stem van David die hem opdroeg zijn broer te vermoorden. In de documentaire Asylum vertelt David over een stem die hem opdracht gaf zijn broer te vermoorden. Hij wilde dat niet en zag geen andere uitweg dan uit het raam (van 11 meter hoog) te springen. Gelukkig overleefde hij de val. Anno 2018 gaat het gelukkig goed met David.[161]
De stem van Eleanor die haar opdroeg haar kleine teen af te knippen.
Eleanor is een bekende ervaringsdeskundige stemmenhoorder uit Engeland. Ze hoorde in een periode dat ze met de stemmen worstelde een stem die zei
‘Ik wil dat je je kleine teen afknipt anders dan vermoord ik je familie.’ Het was haar voor het moeilijkste wat ze ooit heeft moeten doen, maar ze zei: ‘Ga je gang, doe het maar.’ Ze wachtte de hele nacht en er gebeurde niets. Dit was voor Eleanor de start van haar twijfel aan de macht van de stem en van het aangeven van haar grenzen naar de stem.[162]
De stem van Rianne die haar het leven redde. Mijn partner Rianne hoorde toen ze een jaar of 19 was ooit een keer kort een stem. Ze was op haar brommer op weg naar haar werk, toen ze ‘Stop!’ hoorde. Rianne stopte en net op dat moment kwam er een motor op de verkeerde kant van de weg de bocht om, die haar net op een nippertje miste. Rianne hoorde dus één keer één stem die maar één woord zei, maar die wel haar leven redde.
De stem van Oliver Sacks die hem hielp na een ongeluk in de bergen. Oliver Sacks was een beroemde neuroloog en schrijver die de ervaringen van mensen met neurologische afwijkingen op een mooie en menselijke manier beschreef. In sommige van zijn boeken komen ook ervaringen met stemmen horen voor. In zijn boek ‘Hallucinaties’ beschreef hij een eigen ervaring daarmee. Hij liep een keer tijdens het bergbeklimmen een ontwrichte knie op en verkeerde in gevaar. Hij probeerde de berg af te komen, had net met veel moeite een beek overgestoken. Terwijl hij aan de overkant uitrustte en bijna in slaap viel, hoorde hij een heldere en krachtige stem die bevelend zei: ‘Je mag hier niet blijven rusten. Je mag nergens blijven rusten. Je moet door. Zoek een tempo dat je vol kunt houden en ga door.’ [163] Deze stem gaf hem de kracht om door te zetten, waardoor hij op tijd terugkwam in de bewoonde wereld kwam en hulp kreeg voor zijn blessure.
Veranderlijke stemmen en stemmen die hetzelfde blijven
Simon McCarthy-Jones (2012) concludeerde uit de onderzoeken die naar vorm en inhoud van stemmen zijn gedaan dat er grofweg twee soorten stemmen zijn: veranderlijke stem- men en stemmen die min of meer hetzelfde blijven. Elk type verdeelt hij weer in twee categorieën onder: de veranderlijke in stemmen die worden gehoord wanneer iemand hyperalert is (eenvoudige vorm, vaker ervaren als komend van buiten) en in stemmen die uit het niets lijken te komen. Deze waren complexer, werden zowel in het hoofd als van buitenaf gehoord en hadden vaker te maken met wat de stemmenhoorder aan het denken was.
Bij de stemmen die ongeveer hetzelfde blijven, kan het gaan om opnieuw geactiveerde herinneringen of willekeurige stemmen, die geen verband houden met wat de stemmenhoorder op dat moment denkt. Opnieuw geactiveerde herinneringen hebben vaak te maken met (traumatische) ervaringen uit het verleden, terwijl de willekeurige stemmen niet te maken leken te hebben met gebeurtenissen uit het verleden (of heden).
McCarthy-Jones vermoedt dat bij de verschillende soorten stemmen verschillende psychologische processen of hersenprocessen betrokken. Als dat zo is, zou het goed zijn om de keuze voor behandeling ook af te stemmen op het soort stemmen dat iemand hoort.
…………………………..
Marjolein die bezoek kreeg van drie wijzen uit het Midden-Oosten. ‘Op een nacht zie ik aan het voeteneind van het bed drie Sufi’s staan. Mijn vriend is Iraniër. De Sufi’s praten met elkaar en met mij. Ik zeg tegen mijn vriend wat ik denk te horen en hij twijfelt er niet aan dat het gesprek zich in het Oud-Perzisch voltrekt. Hij zegt dat de woorden die ik probeer na te zeggen kloppen. Hij herkent de filosofische wijsheden en gedichten.’ [164]
Rode draad: terugkerende thema’s
Stemmen kunnen allerlei uitspraken doen. Veel stemmenhoorders merken dat de uitspraken van sommige stemmen dezelfde rode draad hebben, een thema dat iedere keer terugkeert. Vaak speelt dat thema een rol in het leven van de stemmenhoorder. Zo kan bij stemmen die de stemmenhoorder bekritiseren en uitschelden de rode draad ‘gepest worden’ (of emotioneel mishandeld worden) teruggevonden worden. Niet zelden werden stemmenhoorders die dit soort stemmen meemaken zelf vroeger gepest en speelt het gevoel van onveiligheid en onzekerheid hun nog dagelijks parten. De Maastrichtse benadering probeert op een dergelijke manier de relatie tussen de stemmen en het levensverhaal
van de stemmenhoorder begrijpelijk te maken (zie hoofdstuk 7).
Verwijzingen naar het verleden, heden en toekomst
Stemmen kunnen het hebben over situaties in het verleden, bijvoorbeeld over gebeurtenissen die emotioneel gevoelig liggen, zoals traumatische ervaringen of gebeurtenissen waarover de stemmenhoorder zich schuldig voelt of waarvoor hij of zij zich voor schaamt. De stemmen kunnen ook voorspellende uitspraken doen over het heden of over de toekomst. Verwijzingen naar verleden, heden, of toekomst kunnen positief zijn (geruststellend of bemoedigend), neutraal (beschrijvend) of negatief (kritiek, verwijten, afkraken). Zie voor de
invloed daarvan onderdeel 4.3.
4.3 Invloed van het stemmen horen
De invloed van de stemmen is bij iedere stemmenhoorder weer anders. Sommige mensen hebben heel veel last van stemmen en anderen zien het juist als een verrijking. We zagen eerder al dat de meeste stemmenhoorders geen psychische problemen ervaren als gevolg van de stemmen. Zij kunnen er goed mee functioneren. Bij andere mensen lijdt het stemmen horen tot psychische problemen, soms zo erg dat hun hele leven ontwricht raakt. In dit onderdeel bekijken we de verschillende manieren waarop stemmen horen invloed kan hebben op iemands leven.
Verschil tussen inhoud en invloed van de stemmen
Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de inhoud van de stemmen (wat de stemmen zeggen) en de invloed van de stemmen (hoe de stemmenhoorder reageert op de stemmen). Soms kunnen positieve uitspraken een negatieve reactie oproepen bij een stemmenhoorder. Zo zeiden de stemmen tegen mij in het begin best vriendelijke dingen, maar doordat ik er niet mee kon omgaan en bang was voor de stemmen kreeg ik er steeds meer last van. Ik reageerde dus negatief op positieve uitspraken van de stemmen. Andersom komt ook voor: Peter Bullimore hoorde een stem die hem vaak uitmaakte voor moordenaar van zijn overleden vader. In het begin had Peter het hier erg moeilijk mee. Als hij tegenwoordig die stem hoort, bedankt Peter hem.
Hij ziet het als een herinnering om binnenkort bloemen neer te leggen bij het graf van zijn vader. Peter reageert dus positief op een negatieve uitspraak van een stem.[165]
De invloed hangt af van hoe goed je met stemmen kunt omgaan
Wat de invloed van de stemmen is, hangt sterkt af van hoe goed je als stemmenhoorder ermee om kunt gaan. Kun je dat heel goed, dan kunnen de stemmen zeggen wat ze willen, maar jij blijft je ding doen zoals jij dat wilt, zonder extra last of lijden door de stemmen te ervaren. Maar als je omgaan met stemmen horen heel moeilijk vindt, kan één opmerking van een stem je al helemaal uit balans brengen. De invloed die stemmen hebben, is dus afhankelijk van hoe je ermee omgaat.[166]
Verschillende vormen van invloed van stemmen
Stemmen horen kan op allerlei manieren invloed hebben. Voor het overzicht gaan we hieronder die invloed op drie verschillende manieren bekijken:
– positieve, neutrale of negatieve invloed
– directe of indirecte invloed
– invloed per levensgebied
Deze vormen van invloed van de stemmen kunnen gecombineerd worden. Als iemand bijvoorbeeld heel bang wordt van stemmen, is dat een directe negatieve invloed op het levensgebied psychische gezondheid. Als een stemmenhoorder zijn ervaringen gebruikt bij zijn of haar werk als ervaringsdeskundige, dan is dat een indirecte, positieve invloed op het levensgebied werk. Door alle positieve en negatieve, directe en indirecte invloeden van stemmen per levensgebied te bekijken, krijg je een goed beeld van de rol van stemmen horen in iemands leven. Hieronder zullen we deze verschillende vormen van invloed verder bekijken.
Positieve invloed
Sommige mensen ervaren de stemmen die ze horen als positief. We zagen al dat stemmen horen voor veel mensen een bron van spirituele en/of creatieve inspiratie is (zie onderdeel 3.4 en 3.5). Stemmen kunnen ervaren worden als een bron van hulp, bijvoorbeeld: stemmen die bruikbare adviezen geven, stemmen die als prettig gezelschap worden ervaren, stemmen die je geruststellen als je bang bent of je je zorgen maakt of stemmen die helpen om je iets te herinneren. In sommige situaties zorgen de stemmen voor extra veiligheid, zoals de stemmen van Rianne en Oliver Sacks (zie blz. 89-90). In deze situaties is stemmen horen dus een verrijking, een bron van steun en inspiratie.
Samengevat kun je zeggen dat stemmen horen een positieve invloed heeft als de stemmen bijdragen aan meer welzijn, meer mogelijkheden en meer veiligheid.
Neutrale invloed
Soms hebben de stemmen geen noemenswaardige negatieve of positieve invloed. Of ze wel of niet aanwezig zijn en of ze prettige of onprettige dingen zeggen, maakt voor deze stemmenhoorders op dat moment geen verschil.
Negatieve invloed
Mensen die veel moeite hebben met het omgaan met stemmen horen kunnen veel last hebben van de stemmen. Bij hen is de invloed van de stemmen negatief. Zo kunnen de stemmen allerlei negatieve gevoelens oproepen, zoals stress, angst, boosheid, schaamte, neerslachtigheid, schuldgevoelens en verdriet. Ook kunnen stemmen je denken negatief beïnvloeden, zodat je achterdochtig wordt of in de war raakt. Daarnaast kunnen je aandacht en geheugen door stemmen beïnvloed worden. Dan word je door de stemmen afgeleid of je begint dingen te vergeten. Stemmen horen kan ook je doen en laten negatief beïnvloeden, bijvoorbeeld doordat je onverstandige of zelfs gevaarlijke opdrachten van de stemmen gaat uitvoeren.
Samengevat kun je zeggen dat stemmen een negatieve invloed hebben als het stemmen horen zorgt voor lijden, beperking of gevaar.
Directe invloed van de stemmen
De directe invloed die stemmen kunnen hebben is de invloed op je waarneming, aandacht, gevoelens, gedachten, geheugen, overtuigingen en gedrag. Een voorbeeld van een (negatieve) directe invloed is bijvoorbeeld dat stemmen je afleiden, je bang maken en/of in de war maken. Positieve voorbeelden van directe invloed zijn dat stemmen je geruststellen, je inspiratie geven of een goed advies geven.
Invloed op de waarneming
Stemmen horen is een bijzondere zintuiglijke ervaring. Als je stemmen hoort, beïnvloedt dat per definitie je waarneming. Je neemt immers iets meer of iets anders waar dan andere mensen.
Een voorbeeld van een negatieve invloed van de stemmen op je waarneming is niet weten of wat je hoort een echt geluid is of niet: zit de stem van de buurman in je hoofd of zegt hij echt iets? Een ander voorbeeld: je verstaat een gesprekspartner niet omdat de stemmen er doorheen praten.
Een voorbeeld van een positieve invloed van stemmen op je waarneming is wanneer stemmen je normale waarneming leuker, mooier of interessanter maken. Bijvoorbeeld wanneer stemmen in je hoofd mooi meezingen met een liedje dat je aan het luisteren bent.
Bij het leren omgaan met stemmen kan het helpen om aan de slag te gaan met je waarneming. Een voorbeeld is: checken of wat je hoort een geluid is dat anderen ook kunnen horen, of niet. We zullen hier dieper op ingaan in hoofdstuk 7.
Invloed op de aandacht
Een veelvoorkomend voorbeeld van een negatieve invloed is dat de stemmen je afleiden van waar je mee bezig bent. Je kunt door de stemmen moeite hebben met het lezen van een boek. Afgeleid worden door stemmen kan zo storend zijn dat je beperkt wordt bij het voeren van gesprekken met andere mensen, het uitvoeren van een hobby, werk en/of studie en het doen van het huishouden.
Een positieve invloed is bijvoorbeeld wanneer stemmen je helpen je aandacht te vestigen op leuke, zinvolle of nuttige dingen. In sommige gevallen helpen de stemmen je juist te focussen op waar je mee bezig bent. In andere gevallen kunnen stemmen helpen je aandacht op iets anders te richten wat voor jou interessant of belangrijk is. Zoals wanneer een stem zegt, ‘kijk omhoog’ en net op dat moment is er iets moois te zien, bijvoorbeeld een mooie sterrenhemel.
Bij het leren omgaan met stemmen kan het helpen om aan de slag te gaan met je aandacht. Bijvoorbeeld door te oefenen met concentreren op andere dingen en het uitblokken van de stemmen. Kiezen of je je op een bepaald moment wel of niet wilt bezighouden met de stemmen, kan een belangrijke stap zijn in het leren omgaan met stemmen. Over het trainen van de aandacht volgt meer in hoofdstuk 7. Een ander middel om de negatieve invloed van stemmen op je aandacht te verminderen, kan het doen van mindfulnessoefeningen zijn. Dit komt in hoofdstuk 8 aan de orde.
Invloed op gevoelens
Stemmen roepen vrijwel altijd gevoelens op. Dit kunnen positieve of negatieve emoties zijn. De invloed op de emoties kan klein zijn, zodat je je een klein beetje anders gaat voelen, of heel groot, zodat je je er heel anders door gaat voelen. Stemmen kunnen niet alleen je gevoelens veranderen, maar ook gevoelens die je al hebt, versterken.
Veel mensen die last hebben van stemmen horen, hebben te maken met
een negatieve invloed van de stemmen op hun gevoelens. Zij lijden onder de stemmen. Voorbeelden hiervan zijn gevoelens van onrust, stress, onmacht, onzekerheid, angst, wanhoop, boosheid, frustratie, verdriet, pijn, schuldgevoelens, schaamte en neerslachtigheid. Stemmen kunnen ook positieve emoties oproepen, zoals geruststelling, blijdschap, uitbundigheid, zelfverzekerdheid, verliefdheid en seksuele opwinding.
Negatieve gevoelens die door stemmen opgeroepen worden, kunnen de problemen die iemand ervaart met stemmen aanwakkeren. Zo kunnen negatieve gevoelens door de stemmen leiden tot negatieve gedachtes en onverstandig
of zelfs gevaarlijk gedrag. Daarnaast kunnen negatieve gevoelens leiden tot allerlei lichamelijke spanningen, die op hun beurt weer kunnen leiden tot pijn, slapeloosheid en slecht eten. Leren omgaan met stemmen horen is daarom voor een belangrijk deel goed leren omgaan met je emoties (hoofdstuk 7).
Invloed op het geheugen
Voorbeelden van negatieve invloeden van stemmen op het geheugen zijn moeite hebben met informatie opslaan of ophalen. Dat is begrijpelijk: de stemmen vormen een extra portie informatie om te verwerken, bovenop de informatie waar je los van de stemmen al mee te maken hebt. Andere voorbeelden van negatieve invloed: sommige stemmenhoorders ervaren dat de stemmen hun geheugen doorspitten of dat stemmen duidelijk te maken hebben met nare dingen uit het verleden. Zo worden er allerlei dingen ongevraagd uit het geheugen naar boven gehaald. Of stemmen beïnvloeden het geheugen door allerlei uitspraken te doen over het verleden. Hierdoor is het soms niet duidelijk of iets een echte herinnering is of een valse herinnering.
Een voorbeeld van een positieve invloed is wanneer stemmen je helpen om je iets te herinneren waar je iets aan hebt. Dat kunnen alledaagse dingen zijn, zoals op tijd de vuilniscontainer aan de weg zetten of afspraken nakomen, maar ook mooie herinneringen of de naam van iets of iemand waar je naar zoekt.
Leren omgaan met stemmen horen kan voor sommige mensen betekenen
dat ze hun geheugen gaan trainen. Bijvoorbeeld door met to-do-lijstjes te werken of door een agenda bij te gaan houden (zie hoofdstuk 7).
Invloed op gedachten
Stemmen horen kan invloed hebben op je denken. Een negatieve invloed kan bijvoorbeeld zijn dat de stemmen je gedachtegang onderbreken of je in de war brengen. De uitspraken van de stemmen kunnen je gedachten van onderwerp doen veranderen. Zeker in het begin van het stemmen horen roepen de uitspraken van stemmen allerlei vragen op waar je vervolgens over gaat nadenken. Vragen zoals ‘Wie of wat zijn die stemmen’, ‘Wat bedoelen de stemmen?’ en ‘Hoe zal ik reageren op de stemmen?’ Op zich goede vragen, maar als je over andere dingen aan het nadenken was, kun je de draad van die gedachten kwijtraken. Als je niet meteen een pasklaar antwoord weet, kan dit flink wat angst en verwarring oproepen. Het kan ook voorkomen dat mensen onzeker worden over hun gedachten, als ze bang zijn voor stemmen. Die blijken immers niet privé, want de stemmen kunnen hun gedachten waarnemen en erop reageren. Dit kan ertoe leiden dat je je niet meer vrij voelt om te denken wat
je wilt. Ook hierdoor kun je behoorlijk in de knoop raken.
Voorbeelden van een positieve invloed op het denken zijn de ervaringen van mensen die de stemmen als een vorm van creatieve of spirituele inspiratie beleven. In dat geval brengen de stemmen hen op goede ideeën.
Leren omgaan met stemmen kan voor sommige mensen betekenen dat ze aan de slag gaan met hun gedachten. Bijvoorbeeld door hun gedachten vanbinnen uit te spreken, zodat ze er meer controle over ervaren, door niet bang te zijn om te denken wat ze willen of door aparte tijd in te ruimen om met stemmen bezig te zijn (zie hoofdstuk 7). Veel therapieën zijn erop gericht om je denken te trainen of om op een andere manier te denken. Een voorbeeld hiervan is cognitieve gedragstherapie. Hierop komen we terug in hoofdstuk 8.
Invloed op je overtuigingen over jezelf
Stemmen horen kan ertoe leiden dat je anders over dingen gaat denken. Je overtuigingen veranderen. Zo kan de manier waarop je over jezelf nadenkt, veranderen. Dat is heel begrijpelijk want je bent veranderd van iemand die geen stemmen hoorde in iemand die wel stemmen hoort. Het stemmen horen kan grote impact hebben op je zelfbeeld en je identiteit. Als je wat onzeker over jezelf bent en je begint stemmen te horen die steeds zeggen dat je niets waard bent, kan dit na verloop van tijd ervoor zorgen dat je steeds negatiever over jezelf gaat nadenken. Of door het stemmen horen ga je over jezelf naden- ken als iemand met een spirituele gave, als een slachtoffer van stalkers of als iemand die een psychiatrische ziekte heeft. Hoe je jezelf ziet en ervaart, kan sterk veranderen. Als stemmenhoorders een crisis meemaken, kunnen sommigen dit dan ook ervaren als een identiteitscrisis, waarbij alles wat ze over zichzelf dachten ineens op losse schroeven staat.
Invloed op je overtuigingen over andere mensen
Stemmen horen kan er ook toe leiden dat je heel anders over je medemensen gaat denken. Als je denkt dat de stemmen die je hoort afkomstig zijn van bepaalde andere mensen, kan dit je denken over die mensen veranderen. Als je bijvoorbeeld de stem van je buurman hoort die allerlei negatieve dingen tegen je zegt, kun je gaan denken dat hij het slecht voor met je voorheeft, ook al bedoelt hij het in werkelijkheid goed met je. Dit kan nogal wat problemen geven. Zo kan door het horen van stemmen ook je beeld van mensen in het algemeen veranderen, bijvoorbeeld dat je gaat denken dat iedereen weet wat je denkt of dat iedereen het slecht met je voorheeft.
Invloed op je overtuigingen over de wereld
Door het stemmen horen kun je bijvoorbeeld gaan denken dat de wereld heel anders in elkaar zit, dan je eerder dacht en dat er allerlei dingen mogelijk zijn die je niet voor mogelijk had gehouden. Voor sommige mensen is stemmen horen een spirituele ervaring waardoor zij op een meer spirituele manier naar de wereld gaan kijken, waarbij zaken zoals telepathie en communiceren met overleden mensen of spirituele wezens mogelijk blijken te zijn.
Indirecte invloed: gevolgen van stemmen horen
Met directe invloed wordt bedoeld de gevolgen die het stemmen horen, via de directe invloed, heeft voor iemands leven. Bijvoorbeeld niet meer kunnen werken of studeren doordat de stemmen je afleiden, verwarren en/of bang maken. Een andere indirecte invloed is het stigma waar mee je te maken krijgt als stemmenhoorder. Andere mensen kunnen je gek of raar gaan vinden of misschien zelfs gevaarlijk. Ook zelfstigma kan een indirect gevolg zijn. Je kunt bijvoorbeeld gaan denken dat je nooit meer een partner zult vinden, want
‘Wie wil nou een relatie met iemand die stemmen hoort?’ Zie over de vormen van stigma en de gevolgen, onderdeel 5.8.
Een positief voorbeeld van een indirecte invloed is bijvoorbeeld dat zowel mediums als ervaringsdeskundigen hun baan te danken hebben aan het stemmen horen.
Invloed op levensgebieden
Lange tijd werd in de psychiatrie vooral naar de negatieve invloed op het levensgebied psychische gezondheid gekeken. In veel gevallen werd stemmen horen op zich al als negatief gezien. Zoals inmiddels duidelijk is geworden, kan stemmen horen direct of indirect, zowel positieve als negatieve invloeden hebben op verschillende gebieden van je leven. Er zijn verschillende manieren
om levensgebieden in te delen. In dit boek gebruiken we een bekende indeling in acht levensgebieden: wonen; sociale relaties; hobby’s en vrije tijd; werk, activiteiten & studie; financiën; lichamelijke gezondheid; psychische gezondheid; zingeving en spiritualiteit.
Verandering van de invloed van stemmen horen
De invloed van stemmen kan in de loop van de tijd veranderen. Zo kan het stemmen horen eerst geen probleem zijn en later problemen opleveren. Dit
is de ervaring van een aantal mensen die vanaf de kindertijd stemmen horen. In het begin vonden zij de stemmen prettig, ze waren een soort denkbeeldige vriendjes. Als het opgroeiende kind in de puberteit van de stemmen af wil, terwijl de stemmen dat niet willen, kan het zijn dat zij negatief worden en de jongere er problemen mee of door krijgt.[167]
Aan de andere kant wordt naarmate iemand herstelt en leert omgaan met stemmen de negatieve invloed van de stemmen vaak kleiner en bij sommige mensen wordt de positieve invloed van de stemmen groter.
4.4 Stemmen horen als probleem
Verschillen tussen stemmenhoorders met en zonder diagnose
Om te begrijpen wanneer stemmen horen wel of geen probleem is, vinden we aanwijzingen in het onderzoek naar de verschillen tussen stemmenhoorders met en zonder een psychiatrische diagnose en mensen zonder een diagnose. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat stemmenhoorders zonder een diagnose geen of weinig problemen hebben met het stemmen horen en de mensen met een diagnose er vaak wel last hebben. De informatie in dit onderdeel komt
uit een overzichtsonderzoek naar deze verschillen.[168] Veel van deze informatie komt uit Nederlandse onderzoeken door Marius Romme en Sandra Escher en Iris Sommer en collega’s.[169]
Overigens blijken beide groepen vaker traumatische ervaringen in hun jeugd te hebben meegemaakt. Beide groepen laten hetzelfde patroon van hersenactiviteit zien tijdens stemmen horen.[171]
Stemmenhoorders met diagnose psychose
Stemmenhoorders met een diagnose psychose horen gemiddeld vanaf hun
21e stemmen. Zij ervaren minder vaak steun en begrip uit de omgeving. Net als bij stemmenhoorders zonder diagnose praten de stemmen bij hen iets zachter dan hun eigen stem en het geluid van de stemmen kan bij beide groepen in het hoofd of van buiten het hoofd gehoord worden. Stemmenhoorders met de diagnose psychose hadden echter meer stemmen (±11,4 stemmen), vaker stemmen (elk uur) en de stemmen praten bij hen langer (±40 minuten tot continu). De stemmen die ze hoorden waren bijna altijd negatief, gaven commentaar en praatten over hen. Ze ervaarden vaak weinig controle over de stemmen en hadden er meer last van (van een beetje tot verstoring van het dagelijks leven). Deze stemmenhoorders werden vaker bang of depressief van de stemmen.
Er zijn meer overeenkomsten dan verschillen in de vorm van het stemmen horen tussen de diagnosen psychotische stoornis, posttraumatische stressstoornis, dissociatieve identiteitsstoornis en bipolaire stoornis (zie ook onder- deel 3.6).[170]
Stemmenhoorders zonder diagnose
De stemmenhoorders zonder diagnose horen vaak al vanaf de jeugd stemmen (gemiddelde leeftijd 14 jaar). Zij ervaren vaker begrip en steun in hun omgeving. Ze horen minder stemmen (±7,6 stemmen), minder vaak (paar keer per dag of per week) en als de stemmen praten, praten ze minder lang (2-3 minuten). De stemmen die ze hoorden waren vaker positief en minder vaak negatief. Ze gaven minder commentaar en praatten vaker in de jij-vorm. De stemmenhoorders zonder diagnose ervaren meer controle en hebben weinig of geen last van de stemmen.
Verhouding draagkracht-draaglast in of uit balans?
Samenvattend kun je stellen dat stemmenhoorders met de diagnose psychose minder draagkracht lijken te hebben (minder controle en minder steun) en meer draaglast (meer stemmen die vaker en langer allerlei negatieve dingen over de stemmenhoorder zeiden). De stemmenhoorders zonder diagnose hadden juist meer draagkracht (meer controle, meer steun) en minder draaglast (minder stemmen die minder vaak, korter en positiever tegen hen praatten). Dit kan verklaren waarom zij meer last ervaren van de stemmen dan de stemmenhoorders zonder diagnose.
Waarom krijgen sommige stemmenhoorders veel last en andere niet?
Steun uit de omgeving. Stemmenhoorders zonder diagnose krijgen meer steun en begrip uit de omgeving dan de stemmenhoorders met een diagnose. We zien dit ook terug bij een onderzoek naar een bijzondere groep geestelijk gezonde stemmenhoorders, namelijk helderhorende mediums.[172] De onderzoekers vergeleken hen met stemmenhoorders met de diagnose psychose. De mediums kregen bij het begin van het stemmen horen meer positieve reacties uit de omgeving dan de mensen met de diagnose psychose. De mate van sociale steun bij aanvang van het stemmen horen zou mogelijk het verschil kunnen maken of stemmen horen een groot probleem wordt of niet.
Ultra Hoog Risico? Bij het onderzoek naar mogelijke risicofactoren voor een psychose zijn criteria opgesteld om te bekijken of er sprake is van een risico. Dit staat bekend als Ultra Hoog Risico of kortweg UHR.[173] Er wordt gekeken of iemand bijzondere zintuiglijke ervaringen, ongewone of achterdochtige gedachtes heeft of uitspraken doet, hoeveel last die persoon ervan heeft en of dat gevolgen heeft voor hoe die persoon met mensen in zijn omgeving
omgaat. Daarbij wordt aan de ene kant gekeken naar mensen die langere tijd dit soort dingen meemaken op een milde manier en aan de andere kant naar mensen die ze kortdurend intens meemaken. Bij UHR wordt daarnaast gekeken naar een groep die wellicht een verhoogd genetisch risico heeft.
Een recent onderzoek[174] liet zien dat van de mensen die kortdurend intense ervaringen hebben, 38-39% na 1-2 jaar een psychose kreeg. Van de groep met langer aanhoudende milde ervaringen kreeg 19-24% een psychose na 1-2 jaar. De mensen met een verhoogd genetisch risico, kregen geen psychose na
1-2 jaar. Wat maakt dat het grootste gedeelte van deze groep geen psychose kreeg en het andere deel wel is niet duidelijk. Wellicht speelt de mate van sociale steun hierbij een rol. Er is een vorm van cognitieve gedragstherapie (CGT) ontwikkeld voor deze groep. Uit onderzoek blijkt dat deze therapie kan helpen een psychose te voorkomen.
Spanningsveld tussen UHR en emancipatie
In de sterk op het voorkomen van psychose gerichte UHR-benadering wordt stemmen horen gezien als een risicofactor voor psychose. Dit levert een spanningsveld op met de stemmenhoorbeweging die stemmen horen wil emanciperen als een menselijke variatie. Vanuit dit perspectief kan met de UHR-benadering die stemmen horen als iets negatiefs ziet (een subklinisch symptoom, een risicofactor op ziekte) de indruk worden gewekt dat alle geestelijk ge- zonde stemmenhoorders een risico lopen. Maar slechts een (klein) deel van
de mensen die positief scoren op de UHR-lijst loopt dat risico. Uiteraard is het doel van de UHR-benadering, het voorkomen dan wel op tijd herkennen van psychoses, iets wat de stemmenhoorbeweging ook graag wil.
Wellicht is het een gezonde benadering om mensen (stemmenhoorders met en zonder diagnose en mensen die geen stemmen horen) te stimuleren bewust bezig te zijn met hun psychische gezondheid, hen te informeren over psychische bijzonderheden en problemen en deze onderwerpen bespreekbaar te maken.
De kunst is om niet meteen een alarmbel te laten rinkelen als iemand vertelt dat hij of zij stemmen hoort, maar wel alert te zijn wanneer bijzondere psychische ervaringen dreigen over te gaan in psychische problemen.
Wanneer wordt stemmen horen een probleem?
In onderdeel 4.3 zagen we al dat stemmen zowel positieve als negatieve, directe en indirecte invloeden kunnen hebben op alle levensgebieden. Door deze invloeden in kaart te brengen kun je duidelijk maken hoe stemmen
horen wel of niet een probleem is voor iemand. Er zijn grofweg drie manieren waarop het horen van stemmen tot problemen kan leiden: lijden, beperkingen en gevaar (voor zichzelf of voor anderen).
Lijden door stemmen horen
Sommige mensen lijden enorm onder de stemmen. In de psychiatrie wordt dit
‘lijdensdruk’ genoemd. Dit komt vaak doordat de stemmen erg nare dingen zeggen, maar ook doordat stemmenhoorders het stemmen horen op zich als heel vervelend ervaren en zich er geen raad mee weten. Dan roept de situatie gevoelens van angst, neerslachtigheid, verdriet en/of boosheid op. Als mensen het gevoel hebben dat er niets aan te doen is, en ze geen uitzicht hebben op verbetering, kunnen gevoelens van machteloosheid en wanhoop ontstaan.
Veel stemmenhoorders hebben daarnaast traumatische ervaringen gehad. De inhoud en de identiteit van de stemmen hebben vaak te maken met dit trauma. Zo wordt de stemmenhoorder keer op keer aan het trauma herinnerd, wat ook weer nare gevoelens kan oproepen.
Mensen lijden vaak ook onder beperkingen door het stemmen horen en de verlieservaringen als gevolg van de problemen met stemmen, bijvoorbeeld op het gebied van hobby’s, studie, werk, financiën, wonen en sociale contacten. Ook het stigma op stemmen horen kan vervelende gevoelens met zich mee brengen en het zelfvertrouwen ondermijnen. Nare ervaringen in de psychiatrie, bijvoorbeeld met dwang en drang of met bijwerkingen van medicatie kunnen de lijdensdruk nog verder verhogen.
Sommige mensen kampen ook met de lichamelijke problemen die direct of indirect met stemmen horen te maken hebben, zoals spanningen in het lichaam, de gevolgen van zelfbeschadiging, poging tot zelfdoding, slechte zelfzorg of hebben veel last van de bijwerkingen van medicatie. Op het gebied van zingeving kunnen mensen erg lijden onder het gevoel dat het leven geen zin meer heeft of door de overtuiging dat de stemmen negatieve spirituele invloeden zijn.
De negatieve gevoelens die stemmen horen met zich mee kan brengen vormen een belangrijke oorzaak van de problemen die mensen met stemmen kunnen ervaren. Herstellen van problemen met stemmen horen is daarom vaak niet alleen een proces van leren omgaan met stemmen horen als onder- deel van herstel, maar ook een proces van leren omgaan met stress en negatieve gevoelens. We zullen hier dieper op ingaan in hoofdstuk 6.
Beperkingen door stemmen horen
Sommige stemmenhoorders ervaren de stemmen als (zeer) beperkend in hun dagelijks leven. Ze kunnen door de stemmen niet meer denken, doen en laten wat ze eigenlijk willen. Ook kan het lijden dat gepaard kan gaan met stemmen horen op zich een enorme beperking vormen in het leven van stemmenhoorders. De beperkingen kunnen zich voordoen op alle levensgebieden. Mensen kunnen bijvoorbeeld minder goed met hun hobby’s, werk en/of studie bezig zijn, omdat ze afgeleid worden door de stemmen en concentratieproblemen ontwikkelen. Stemmenhoorders kunnen ook geïsoleerd raken en contact met vrienden en familie mijden of te maken krijgen met problemen in die contacten. Stemmen horen kan ook leiden tot problemen met het huishouden,
het regelen van zaken en goede zelfzorg (genoeg eten, drinken, beweging en slapen, hygiëne). Zo kunnen sommige stemmenhoorders hun baan of studie kwijtraken, vrienden verliezen, dakloos worden, schulden oplopen en/of lichamelijk ziek worden. Dit kan leiden tot hopeloosheid en geen zin meer in of van het leven ervaren.
Gelukkig zijn er op al die levensgebieden ook bronnen van kracht, steun
en inspiratie te vinden, die helpen om goed om te gaan met de stemmen (zie hoofdstuk 6). Bij herstelondersteunende zorg (zie hoofdstuk 5) wordt er voor- bij de beperkingen juist ook naar die mogelijkheden gekeken: wat kun je wel?
Stemmen horen en gevaar
Stemmen horen kan helaas soms ook tot gevaarlijke situaties leiden. Dat kan gaan om impulsief onverstandig gedrag, slechte zelfzorg, verslaving en onverstandig medicatiegebruik, zelfbeschadiging en zelfmoordpogingen. Daarnaast kan, in sommige gevallen gevaar voor anderen ontstaan.
Impulsief onverstandig gedrag
Impulsief onverstandige dingen doen kan tot gevaarlijke situaties leiden. Bijvoorbeeld wanneer mensen door de stemmen ongebruikelijke overtuigingen over zichzelf en de wereld krijgen die niet op waarheid berusten. Zulke overtuigingen worden in de psychiatrie wanen genoemd. Als mensen bijvoorbeeld door wat de stemmen zeggen, zijn gaan geloven dat ze onsterfelijk zijn of kunnen vliegen, kan het zijn dat ze pardoes het verkeer in lopen of zomaar van een gebouw afspringen. Dit type wanen kan in het contact met andere mensen agressie oproepen, wanneer stemmenhoorders anderen (onbedoeld) beledigen, handtastelijk worden of ongevraagd gebruik gaan maken van andermans spullen. Dit gedrag kan ook tot contact met de politie leiden en/ of tot gedwongen opname. Bij verzet kan het tot fysieke dwang leiden, wat in letsel voor beide partijen kan uitmonden.
Slechte zelfzorg en verslaving
Als iemand langere tijd niet voor goede hygiëne, genoeg gezond eten en drinken, lichaamsbeweging en slaap zorgt, kan dit na verloop van tijd tot ernstige gezondheidsproblemen leiden. Dat geldt ook voor het onverstandig omgaan met alcohol en drugs of medicatie. Ook het te lang uitstellen van hulp vragen bij lichamelijke problemen kan gevaarlijk zijn.
Onverstandig medicatiegebruik en bijwerkingen
Ook onverstandig medicatiegebruik kan in sommige gevallen tot gevaar voor de gezondheid leiden, net als sommige bijwerkingen van medicatie. Zo kan het gebruik van het antipsychoticum clozapine tot de afbraak van witte bloedcellen leiden, wat dodelijk kan zijn. Daarom is regelmatige controle hierop
nodig. Ook minder heftige bijwerkingen, zoals verminderde concentratie, kunnen in sommige situaties gevaar opleveren, bijvoorbeeld in het verkeer of op een werkplek.
Zelf experimenteren met de dosis of met een combinatie van verschillende soorten medicatie, kan gezondheidsproblemen opleveren. Een te hoge dosis kan tot een overdosis leiden. En acuut stopen met antipsychotica kan tot een psychose leiden. Daarom is overleg met een arts en eventueel extra ondersteuning bij medicatiegebruik altijd aan te raden.
Aan de andere kant krijgen sommige stemmenhoorders soms een te hoge dosis of een onverantwoorde combinatie van medicijnen voorgeschreven. Het is belangrijk om je goed te verdiepen in de bijsluiters en voorschriften. Langdurig medicatiegebruik kan ook voor gezondheidsrisico’s zorgen, zoals het metaboolsyndroom (zie hoofdstuk 8).
Zelfbeschadiging en zelfdoding
Zelfbeschadiging en pogingen tot zelfdoding komen in sommige gevallen ook voor bij stemmen horen, maar bij hoeveel stemmenhoorders is niet bekend. Bij mensen met de diagnose schizofrenie wordt ervan uitgegaan dat tussen
20% en 40% van hen ooit een ernstige poging tot zelfdoding doet en dat 5%
overlijdt na een poging tot zelfdoding.[175]
Soms is er bij (poging tot) zelfdoding en zelfbeschadiging sprake van stemmenhoorders die gehoor geven aan stemmen die hen opdrachten geven zichzelf iets aan te doen, maar dat is niet altijd het geval. Sommige stemmenhoorders proberen juist te ontsnappen aan de stemmen en het vervelende gevoel dat zij teweegbrengen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die gehoor geven aan stemmen die opdrachten geven zichzelf iets aan te doen in vergelijking tot stemmenhoorders die de opdracht niet uitvoeren, meer van streek raakten door de stemmen en vaker dachten dat de stemmen veel macht hebben en kwaadaardig zijn. Bij zelfbeschadiging speelde het zich overweldigd voelen door de stemmen een belangrijke rol. Bij poging tot zelfdoding leek het of de stemmenhoorders zichzelf vaker als minderwaardig ten opzichte van anderen zagen en het gevoel hadden er niet bij te horen. De opdrachten van de stemmen vielen bij hen vaker samen met hun eigen gevoelens en gedachten.[176]
Het ontbreken van hoop op een betere toekomst en het gevoel dat het leven geen zin of kwaliteit meer heeft, kan voor sommige stemmenhoorders reden zijn om een eind te willen maken aan hun leven. Vaak hebben zij behalve problemen met stemmen horen ook ernstige problemen op meerdere levensgebieden.
Mensen die vanwege psychische problemen voor hun gevoel uitzichtloos lijden kunnen in Nederland euthanasie aanvragen. Het aantal mensen dat
na uitgebreide beoordelingen euthanasie krijgt, stijgt. In 2017 kwam 83 keer euthanasie vanwege psychische problemen voor. Soms ging het om stemmenhoorders die langdurig ernstig lijden onder negatieve stemmen. De documentaire ‘De laatste dagen van Aurelia Brouwers’ toont de laatste weken van deze stemmenhoorster voorafgaand aan haar euthanasie.[177]
Stemmen horen en gevaar voor anderen
Bij alle terechte inzet om het stemmen horen te normaliseren en te emanciperen, is het ook goed om realistisch te zijn over de mogelijke gevaren als iemand niet goed met de stemmen kan omgaan. Al eerder werd de schietpartij in Alphen aan den Rijn uit 2011 door stemmenhoorder Tristan van der Vlis genoemd. Een ander voorbeeld is de schietpartij op een marinebasis in Washington in 2013, waarbij stemmenhoorder Aaron Alexis twaalf mensen ombracht en acht mensen verwondde waarna hij door de politie werd dood- geschoten.[178] Doordat zulke uitzonderlijke geweldsdaden wereldnieuws zijn, wordt stemmen horen in verband gebracht met extreem geweld.
Direct luisterend oor bij psychische problemen
Wil je als gevolg van al deze informatie met iemand praten? In Nederland kun je terecht bij twee telefonische hulplijnen. Sensoor biedt de Landelijke Luisterlijn, een anonieme telefonische hulpdienst voor mensen die behoefte hebben aan een goed gesprek en een luisterend oor. 0900-0767 en www.sensoor.nl. Daarnaast is er het landelijke telefoonnummer om zelfdoding te helpen voorkomen: 0900-0113 en www.113.nl.
………………………………
Mijn vriend Don
Robin: ‘Don was een jongeman uit Nijmegen. Hij was intelligent, vriendelijk en creatief. Hij hield veel van fusion jazz en Frank Zappa. Ik leerde hem kennen in 2003 op de gesloten afdeling van een psychiatrische instelling. Hij was toen bezig om een boek te schrijven tegen de inzet van dwangmedicatie. We raakten bevriend, mede door onze gemeenschappelijke passie voor muziek. Een paar jaar later, nadat we allebei kort met ontslag waren geweest, waren we beiden weer opgenomen, deze keer vrijwillig. Ik had in die tijd bewust leren omgaan met stemmen, terwijl Don heel veel stemmen hoorde waar hij veel last van had. Hij bleef elke dag op zijn kamer in bed liggen. Hij zei dat hij in bed wilde blijven liggen tot de stemmen weggingen. Ik bezocht hem regelmatig en probeerde hem moed in te praten, hem over te halen mee erop- uit te gaan en tips te geven om met de stemmen om te gaan. Na verloop van tijd liet hij geen bezoek meer binnen. Toen ik kort daarna op bezoek kwam vertelde de verpleging mij dat Don een eind had gemaakt aan zijn leven.’
…………………………………
Daardoor kunnen mensen die niet veel weten over stemmen horen een heel negatief beeld krijgen, of houden, over stemmen horen. Dat versterkt helaas het stigma.
Meer stemmen hoorders slachtoffer van geweld dan dader
Echter, realistisch zijn betekent ook het relativeren van dit negatieve beeld
met feitelijke informatie. Onderzoek wijst uit dat stemmenhoorders veel vaker het slachtoffer van geweld zijn dan dader. Veel stemmenhoorders hebben traumatische ervaringen met geweld en seksueel misbruik die vaak nauw samenhangen met het stemmen horen. Daarnaast zijn er veel meer stemmen- hoorders, die nooit slachtoffer, noch dader van een misdrijf zijn geweest.
Problemen met stemmen in de eerste fasen van herstel
Sommige mensen ondervinden ernstige problemen met het stemmen horen. Vanuit het perspectief van herstel bekeken, is het goed om te beseffen dat deze problemen zich vooral voordoen in de eerste fasen van herstel: de fase waarin je overweldigd bent door de stemmen en de fase waarin je met ze worstelt.
Daarna komen de fase waarin je leert omgaan met de stemmen en de fase waarin het stemmen horen geen probleem meer vormt. Dit is vaak een lange zoektocht met veel vallen en opstaan. Op deze hoopvolle, op herstel gerichte benadering zullen we in hoofdstuk 5 dieper ingaan.
Een moment van bezinning…
Het moge duidelijk zijn dat stemmen horen enorm veel lijden met zich kan meebrengen en dat dit soms fatale gevolgen kan hebben. Op dit moment zijn wereldwijd duizenden mensen aan het worstelen zijn met hun stemmen. Ik wil je graag verzoeken om op je eigen manier een moment stil te staan bij het leed dat stemmen horen met zich meebrengt en met zich mee heeft gebracht.
Een moment van viering!
We hebben gezien dat stemmen horen ook veel goede dingen met zich mee kan brengen, zoals creatieve en spirituele inspiratie. Stemmen kunnen ook
als helpend ervaren worden en hebben in sommige gevallen zelfs mensen het leven gered. Daarnaast zijn stemmenhoorders vaak heel lieve, mooie mensen die de wereld verrijken met hun aanwezigheid. Zij zijn in staat zijn tot grootse en inspirerende dingen. Alleen al hun grote innerlijke kracht om met stemmen te leven is bewonderenswaardig. Ik wil je graag vragen om hier binnenkort
een keer bij stil te staan en op je eigen manier de positieve kanten van stem- men en stemmenhoorders te vieren.
4.5 Stemmen horen in kaart brengen
Stemmen horen is voor iedere stemmenhoorder anders. Om iemand die stem- men hoort goed te begrijpen, als naaste of als hulpverlener, is het goed om de ervaringen samen in kaart te brengen: de vorm, inhoud en de invloed van de stemmen. Ook voor de stemmenhoorder zelf kan het helpen om alle kanten van zijn of haar ervaring op een rij te zetten. Niet alleen wordt het gemakkelijker om aan anderen uit te leggen hoe het voor je is om stemmen te horen, zodat ze je beter kunnen begrijpen, maar ook werkt het voor jezelf vaak verhelderend.
Niet alleen ervaren van, maar ook nadenken over
In plaats van de stemmen alleen maar te ervaren, begin je na te denken over die ervaring: ‘Hoe zit dat eigenlijk bij mij? Hoe vaak hoor ik eigenlijk stem- men? Wanneer wel en niet? Wat is de invloed?’ De stap van het horen van stemmen, naar het nadenken over stemmen horen, is de stap van ervaring naar ervaringskennis. Dit is een belangrijke stap in het leren omgaan met stemmen.[179]
Hulpmiddelen bij het in kaart brengen van de stemmen
Met verschillende Nederlandse vragenlijsten en interviews kan het stemmen horen in kaart worden gebracht. Sommige vragenlijsten bevatten slechts een gedeelte die over stemmen horen gaat, andere vragenlijsten gaan dieper in op bepaalde kanten van het stemmen horen. Voor een overzicht van de verschillende vragenlijsten over stemmen horen, zie www.omgaanmetstemmenhoren.nl. Er zijn vier vragenlijsten die in Nederland veel gebruikt worden bij het ondersteunen van stemmenhoorders:
– Het Maastrichts Interview met een Stemmenhoorder
– De AVHRS (‘Auditory Verbal Hallucination Rating Scale’)
– Het Stemmen Interview van Gedachten Uitpluizen
– Werkboek ‘Omgaan met Stemmen Horen’
Maastrichts Interview met een Stemmenhoorder
Het Maastrichts Interview met een Stemmenhoorder bestaat uit 12 onderdelen.[180] Het is ontwikkeld door Sandra Escher en Marius Romme, de grondleggers van de internationale stemmenhoorbeweging. In dit uitgebreide interview wordt niet alleen de ervaring in kaart gebracht, maar ook de invloed van de stemmen, triggers, coping en het levensverhaal. De lijst wordt ook wel gebruikt als hulpmiddel bij het schrijven van ervarings- en herstelverhalen.[181] Op basis van het Maastrichts Interview kan samen met de stemmenhoorder bekeken worden wat de relatie is tussen de stemmen en het levensverhaal van de stemmenhoorder. Dit kan worden beschreven in het zogenoemde ‘construct’, dat aangeeft met welke mensen en problemen in het leven van de stemmen- hoorder de stemmen te maken hebben.
Speciale varianten van het Maastrichts Interview zijn ontwikkeld voor kinderen en jeugdigen en, in samenwerking met ervaringsdeskundigen, over achterdocht (paranoia) en over zelfbeschadiging. Alle vragenlijsten zijn te vinden op de websites van Stichting Weerklank en Stichting Leven met Stemmen en vrij te gebruiken. Het is wel aan te raden eerst een training te volgen in het gebruik van dit hulpmiddel.
AVHRS en AVHRS-Q
De AVHRS[182], [183] is ontwikkeld op de stemmenpoli in Groningen en bestaat uit 16 meerkeuzevragen. De AVHRS kan gebruikt worden om na te gaan of een bepaalde behandeling goed helpt of niet. Door voor de behandeling en na de behandeling de AVHRS in te vullen kun je zien of de last van stemmen in de loop van de tijd toe- of afneemt.
Voor het afnemen van de AVHRS is een training nodig. Er bestaat inmiddels ook een versie die stemmenhoorders zelf kunnen invullen: de AVHRS-Q.[184]
Stemmen Interview van Gedachten Uitpluizen
Gedachten Uitpluizen is een Nederlandse versie van cognitieve gedragstherapie (CGT) voor mensen met psychotische klachten, waar problemen met stemmen horen ook toe worden gerekend.[185] Rond stemmen horen hebben de betrokken wetenschappers en psychologen een Stemmen Interview ontwikkeld, in eerste instantie bedoeld om door cognitief gedragstherapeuten te worden afgenomen. Het interview is gebaseerd op het G-schema van de cognitieve gedragstherapie. Een G-schema bestaat uit 5 G’s: Gebeurtenis, Gedachte,
Gevoel en Gedrag en Gevolg. De achtergrond bij CGT is dat je sommige gebeurtenissen of gevoelens moeilijk kunt voorkomen of veranderen. Wel kun je anders over een situatie nadenken en/of voor ander gedrag kiezen. Als je helpende manieren vindt om over gebeurtenissen (zoals stressvolle situaties of stemmen) na te denken en helpende dingen vindt om te doen in die situaties, kun je er beter mee omgaan en zul je minder vervelende gevoelens en gevolgen ervaren.
Bij Gedachten Uitpluizen wordt voorafgaand aan de eigenlijke therapie de situatie in kaart gebracht aan de hand van een aantal interviews, waaronder het Stemmen Interview. De verkregen informatie, wordt gebruikt tijdens de therapie.[186] Bij Gedachten Uitpluizen hoort ook een vragenlijst met meerkeuzevragen over bijzondere ervaringen die door de mensen zelf kan worden ingevuld.[187]
Werkboek ‘Omgaan met Stemmen Horen’
Bij de cursus ‘Omgaan met Stemmen Horen’ voor stemmenhoorders, naasten en hulpverleners is het in kaart brengen van het stemmen horen zoals in dit hoofdstuk besproken wordt een belangrijk onderdeel. De vragen en handvaten die hieronder worden besproken, zijn terug te vinden in het Werkboek.[188]
Meer informatie over de cursus als geheel en de plaats ervan in de benadering
‘Omgaan met Stemmen Horen’ staat in 10.2.
Handvatten bij het in kaart brengen van de stemmen
Het is belangrijk om de verschillende aspecten van het stemmen horen (vorm, inhoud, invloed, ervaringskennis en betekenisgeving) strak in kaart te brengen. Voor mensen die het voor het eerst doen en ook voor mensen die voor
het eerst met een stemmenhoorder diens stemmen in kaart brengen, kan de verleiding groot zijn om direct op allerlei andere dingen in te gaan. Vaak komen die andere onderwerpen later vanzelf aan bod. Het is daarom verstandig om waar mogelijk bij het onderwerp te blijven.
Vergelijk het met iemand de weg vragen naar de bioscoop in een onbekende stad. Terwijl die persoon begint te vertellen, komt het onderwerp op die kruising waar ooit een ongeluk gebeurde, de broodjeswinkel waar een kennis werkt, de geschiedenis van de stad en uiteindelijk het beleid van de gemeenteraad. Aan het einde van het gesprek weet je misschien veel over de stad, maar nog steeds niet waar de bioscoop is en hoe je er kunt komen.
Blijf daarom bij het onderwerp. Als je afdwaalt, maak dan duidelijk dat die andere onderwerpen ook de aandacht verdienen, maar dat het nu belangrijk is om je strak bij het onderwerp te houden. Maak wel aantekeningen van die andere onderwerpen om er later op terug te komen, voor zover dat niet vanzelf gebeurt. De bedoeling is om eerst alle kanten helder in kaart te brengen, zodat er een goed beeld ontstaat van hoe de stemmenhoorder de stemmen ervaart
en welke plek ze in zijn leven hebben. Daarna kun je samen kiezen met welk aspect jullie verder aan de slag willen.
Structuur brengen in de ervaring voor de stemmenhoorder
Op deze manier werken kan stemmenhoorders helpen alles op een rijtje te krijgen en om patronen te herkennen in hun ervaringen. Zeker als een stemmenhoorder overweldigd of in de war is door de stemmen, kan overzicht krijgen over de ervaringen heel fijn zijn. Het kan de stemmenhoorder ook helpen om van ‘in de ervaring zitten’ naar ‘over de ervaring nadenken en praten’ te komen. Dat levert meer afstand tussen de stemmen en de stemmenhoorder op, wat vaak ook meer rust geeft.
Vorm van de stemmen in kaart brengen
Breng in kaart hoe de ervaring van het stemmen horen er voor de betrokken persoon naar de vorm uitziet. Je kunt kijken naar de periode (welke periode of periodes hoort iemand stemmen?), de frequentie (hoe vaak), de duur (hoe lang duurt het), het aantal stemmen dat wordt gehoord, het volume (hoe luid) ervan, de locatie (plaats waar de klank van de stemmen vandaan lijkt te komen), het tijdstip, of de eigenschappen van de stem of afzonderlijke stemmen: is er een naam, klinkt de stem mannelijk of vrouwelijk of geen van beide (geslacht), hoe oud klinkt de stem (leeftijd), klinkt de stem als die van een bekende (identiteit) en hoe praat de stem (toon). Zie onderdeel 4.1. voor een toelichting.
Inhoud van de stemmen in kaart brengen
Wat zeggen de stemmen? Praten ze tegen je of over je, geven ze kritiek, complimentjes, adviezen, opdrachten, stellen ze je gerust of schelden ze je uit, vertellen ze verhalen, over wie en wat praten de stemmen, zijn er thema’s die iedere keer terug komen? Probeer zoveel mogelijk letterlijke voorbeelden te vragen van wat de stemmen zoal zeggen. Zo krijg je een goed beeld van de in- houd. Pas bij het latere onderdeel betekenisgeving wordt gezamenlijk bekeken hoe de uitspraken van de stemmen uitgelegd kunnen worden. Nu blijven we strak bij wat de stemmen (letterlijk) zeggen, zonder interpretatie of oordeel.
Beter begrip bij naasten of professionals
Voor anderen die met de stemmenhoorder het stemmen horen in kaart brengen, kan deze strakke manier van werken helpen de stemmenhoorder beter
te begrijpen. Het voorkomt ook dat je allerlei dingen invult voor de stemmenhoorder of dat je vergeet naar iets heel belangrijks te vragen. Iedereen doet aannames en heeft blinde vlekken die tot een vertekend beeld van iemand kunnen leiden. Door het stemmen horen strak in kaart te brengen en bij het onderwerp van de vragen te blijven, wordt het risico op vertekening kleiner.
Hulp om te onthouden wat de stemmen zeggen
Sommige stemmenhoorders vinden het moeilijk om duidelijk de vorm en inhoud van de stemmen uit te leggen aan anderen, zeker als de ervaring heel veranderlijk is. Het gehoor is ook iets vluchtigs. Alle geluiden die we horen, gaan voorbij. Je kunt niet even terugspoelen en opnieuw luisteren. Het is moeilijk om alles wat je hoort op te slaan in je geheugen. Zeker als je alleen stemmen hoort en ze niet ziet of voelt.[189] Om voor jezelf en anderen duidelijker te krijgen hoe het stemmen horen bij jou precies gebeurt, kun je ervoor kiezen om de stemmen te registreren of een stemmendagboek bij te houden (zie hoofdstuk 6).
4.6 Van in kaart brengen naar herstel
Als bij het in kaart brengen blijkt dat het stemmen horen problemen geeft, namelijk lijden, beperking(en) en/of gevaar oplevert voor de stemmenhoorder (zie onderdeel 4.3), dan is de vraag welke oplossingen we kunnen vinden voor deze problemen. Dat kan door goed te leren omgaan met de stemmen. Na het nadenken over stemmen horen in plaats van het alleen te ervaren, zo- als je doet bij het in kaart brengen, is een volgende stap om vanuit je ervaring persoonlijke ervaringskennis op te bouwen. Wat helpt jou wel en wat niet? Wat zijn triggers (zaken die de stemmen oproepen) en welke copingvaardigheden (manieren van met stemmen horen omgaan) zijn er? Welke kan ik wanneer het beste toepassen? Deze zaken komen aan de orde in hoofdstuk 6.
Als je je hiermee bezighoudt, ben je volop aan het werk met herstel. In hoofdstuk 5 gaan we dieper in op herstel, en ook op de fasen van stemmen horen en herstel. Want vanuit de fasen van overweldiging door en worstelen met de stemmen, is herstel mogelijk naar fasen waarin je leert omgaan en leven met de stemmen, en zelfs voorbij de stemmen (zie 5.5).
Herstelondersteuning kan handvatten bieden om je daarbij te helpen. Bij elke goede vorm van herstelondersteuning gaat het om het verlichten van het lijden (het vergroten van welzijn); het verminderen van beperkingen en het vergroten van mogelijkheden (leren leven met de stemmen) en het voorkomen van gevaar.